پانسمان هیدروژل چیست؟

پانسمان هیدروژل چیست، چه ویژگی هایی داشته و در چه مواقعی استفاده می شود؟

یکی از پر کاربردترین محصولات درمان زخم، که از انواع پانسمان های نوین بوده و به صورت تخصصی برای زخم های خاص و با استفاده از فناوری های مدرن ساخته شده است، پانسمان هیدروژل است. پانسمان هیدروژل همانطور که از نام آن مشخص است (هیدرو) بر پایه ی آب است. ترکیب آب و پلیمر های مخصوصی که در این پانسمان ها استفاده می شود، شرایط محیطی مناسبی را از نظر رطوبت برای زخم فراهم می کند که سبب ترمیم سریعتر زخم می شود. در ادامه بررسی می کنیم پانسمان هیدروژل چه ویژگی هایی داشته، در چه مواقعی استفاده می شود و اساس کار آن چگونه است.

خصوصیات پانسمان هیدروژل چیست؟

هیدروژل ها شبکه های سه بعدی متشکل از پلیمر های آبدوست هستند. این ساختار ها به گونه ای طراحی شده اند که ترشحات زخم را جذب کرده و اجازه ی انتشار اکسیژن را نیز در زخم می دهند تا بهبودی زخم سریعتر ممکن شود. اما پانسمان های هیدروژل از ورود باکتری ها به زخم جلوگیری می کند. این پانسمان را می توان برای جلوگیری از عفونت باکتریایی، حفظ رطوبت، ترویج چسبندگی بهینه به بافت ها و برآورده کردن الزامات اساسی محیطی برای زخم استفاده کرد.

ژل های سازنده ی هیدروژل، می توانند از مواد طبیعی یا مصنوعی ساخته ی انسان، یا ترکیبی از آن ها ساخته شوند. بیشتر پانسمان های هیدروژل طبیعی معمولا از پلی ساکارید ها(مانند آلژینات)، یا پرتئوگلیکان یا پروتئین (مانند کلاژن) تشکیل شده اند. پانسمان های هیدروژل هیبریدی نیز از نانوذرات مصنوعی و مواد طبیعی ساخته شده اند. مواد مصنوعی به کار رفته معمولا پلی متاکریلات و پلی وینیل پیرولیدین هستند.

ژل آب دوست پانسمان هیدروژل، در تماس با آب متورم می شود. این هیدروژل، رطوبتی را فراهم می کند که باعث پاکسازی بدون درد بافت نکروزه و عفونی می شود، دانه بندی را افزایش داده و بهبودی زخم را تشویق می کند.

از خصوصیات فیزیکی پانسمان هیدروژل، می توان به خاصیت کششی آن اشاره کرد.

انواع پانسمان هیدروژل بر اساس شکل

ورق های هیدروژل

این ورقه ها مولکول های شبکه ای پلمیری هستند که می توانند مقداری آب را جذب کنند، در نتیجه از خیس شدن بیش از حد زخم هایی با ترشح متوسط جلوگیری می کنند. این ورقه ها توسط یک فیلم پلیمری نیمه تراوا پشتیبانی می شود و یک پانسمان را تشکیل می دهد. پانسمان ورقه ای می تواند دارای حاشیه های چسبنده یا غیر چسبنده باشد که بسته به نیاز بیمار و نوع زخم وی انتخاب می شود.

ورق هایی هیدروژلی را می توان بسته به نیاز برش داده و در اندازه های مختلف استفاده کرد. از این پانسمان ها بسته به شرایط هم به عنوان پانسمان ثانویه و هم اولیه در زخم ها استفاده می شود.

پانسمان هیدروژل آمورف (بی شکل)

ژل هایی هستند که می توانند آزادانه جریان یافته و به هر شکاف زخم وارد شوند. معمولا باید روی زخم با بانداژ یا پانسمان گاز پوشانده شود تا ژل در جای خود ثابت بماند. این پانسمان ها از انواع پانسمان اولیه ی زخم هستند.

هیدروژل های اشباع شده

این نوع پانسمان، با پراکندگی ژل در یک نوار گاز یا اسفنجی یا پد ایجاد شده اند که روی زخم اعمال شده و معمولا با یک پانسمان ثانویه ی دیگر ثابت می شوند. معمولا برای بستن زخم های عمیق استفاده می شوند.

انواع پانسمان هیدروژل بر اساس مواد سازنده

1. پانسمان هیدروژل طبیعی

این پانسمان های هیدروژل مبتنی بر پلی ساکارید از پلیمرهایی مانند اسید هیالورونیک، کیتین، کیتوزان، آلژینات و آگارز سنتز شده اند.

پانسمان های هیدروژل پروتئین/پروتئوگلیکان مشتق شده طبیعی از پلیمرهایی مانند کلاژن، ژلاتین، کاپا کاراگینان و فیبرین سنتز شده اند.

2. پانسمان هیدروژل مصنوعی

هیدروژل مصنوعی ممکن است از پلیمرهای مصنوعی مانند پلی وینیل الکل، پلی اتیلن گلیکو ، پلی اورتان  و پلی لاکتید-کو-گلیکولید مشتق شوند..

3. پانسمان هیدروژل بیوهیبرید

هیدروژل‌ها ممکن است از ترکیب کاتیون‌های فلزی (مانند مس (II))، پیوندهای تجزیه‌پذیر (مانند دکستران)، و گروه‌های عاملی چسبنده (مانند RGD) ساخته شوند.

پانسمان هیدروژل برای چه زخم هایی مناسب است؟

اثر پانسمان هیدروژل بر روی انواع زخم ها ارزیابی شده است. این پانسمان ها برای زخم های مزمن از جمله زخم های فشاری (زخم بستر)، زخم های دیابتی و زخم های وریدی مناسب اند.

هم چنین برخی تحقیقات نشان می دهد که این نوع پانسمان به دلیل خاصیت کاهش درد و آبدوستی، برای درمان زخم های سوختگی با ضخامت های جزئی نیز مفید اند.

برخی مطالعات دیگر دانشمندان نشان داده که پانسمان هیدروژل باعث تسریع بهبود آسیب های پوستی رادیواکتیو و زخم های گازگرفتگی حیوانات می شود.

از آنجایی که این پانسمان ها دارای مقدار زیادی آب هستند، کاملا جاذب نبوده و باعث می شود برای زخم هایی با تراوش های سبک تا متوسط مناسب باشند. در شرایطی که مایعات زخم زیاد باشد، می تواند سبب تجمع آب شده که منجر به خیساندن پوست و تکثیر بیشتر میکروب ها شود که در نهایت عفونت شدید تر و بدبو را به وجود می آورد.

هیدروژل ها هم چنین زخم را خنک می کنند، بنابراین در کاهش درد نیز مفید هستند و موجب احساس آرامش در زخم می شوند. این ژل، خطوط سطح زخم را صاف کرده و از عفونی شدن فضای مرده جلوگیری می کند، علاوه بر این که به بهبود سطح زخم نیز کمک می کند.

مزایای پانسمان هیدروژل

پانسمان های هیدروژل از بسیاری جهات برای زخم ایده آل هستند. هنگامی که روی زخم‌های خشک و همچنین زخم‌های نکروزه اعمال می‌شوند، می‌توانند با ترویج حذف بافت‌های عفونی یا نکروزه از طریق اتولیز، زخم را از آلودگی پاک کرده و تمیز نگه دارند.

این پانسمان ها زخم را گرم، مرطوب و بسته نگه می دارند. همچنین، آنها با بافت واکنش نشان نمی دهند یا آنها را تحریک نمی کنند. هنگام استفاده، آنها به سطوح زخم نمی چسبند و اجازه می دهند متابولیت ها آزادانه عبور کنند. این پانسمان ها با ایجاد یک اثر خنک کننده بر روی زخم به کاهش درد هم کمک می کنند که استفاده از آنها را برای بیماران بسیار دلپذیر می کند.

این پانسمان ها در بازسازی بافت هم موثر اند، زیرا تا حدی ساختار پوست را تقلید می کنند و رشد اجزای پوست را تشویق می کنند. همچنین، می توان از آنها برای ترکیب داروهایی استفاده کرد که بهبود زخم را بهبود می بخشد. در نهایت برای درمان انواع و مراحل زخم به جز در صورت وجود اگزودای سنگین از جمله زخم های دردناک، برای زخم های جزئی، زخم های تشعشعی، سوختگی های جزئی و زخم های خشک مناسب هستند.

معایت پانسمان هیدروژل

هیدروژل ها نمی توانند مقادیر زیادی مایع را جذب کنند، بنابراین برای زخم های خیلی مرطوب که ممکن است خیس و عفونی شوند مناسب نیستند. همچنین، استحکام مکانیکی کم، آنها را در معرض پارگی آسان قرار می دهد که ممکن است تعویض پانسمان را برای بیماران دشوار کند.